هنرمندان زیر ضربه؛ جلوگیری از اکران فیلم ترانه علیدوستی و ممنوع‌الکاری خواننده‌ها

خبر منتفی شدن نمایش فیلم «تفریق» به کارگردانی مانی حقیقی به دستور سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حالی منتشر شده است که این فیلم از یک سو به شهادت مسئولان همین سازمان، سال گذشته مجوز نمایش گرفته بود و از سوی دیگر دو تن از عوامل اصلی آن جزو مهم‌ترین چهره‌های معترض سینمای ایران در جریان جنبش «زن، زندگی، آزادی» در سال ۱۴۰۱ بودند.

بازیگر نقش اول زن «تفریق» ترانه علیدوستی است که از همان روزهای ابتدایی بعد از کشته شدن مهسا امینی حامی معترضان بود و در پاییز سال گذشته به عنوان مشهورترین بازیگر زن سینمای ایران در سطح جهان ابتدا روسری از سر برداشت و سپس به دلیل اعتراض شدید به اعدام چند معترض بازداشت شد.

بازداشت او که حدود سه هفته ادامه داشت، موجی از اعتراض‌های سینماگران ایرانی و خارجی و مجامع و جشنواره‌های بین‌المللی را به دنبال داشت و سرانجام به آزادی او به قید وثیقه ختم شد. اما خانم علیدوستی امسال هم سکوت نکرد و بعد از انتشار درخواست کمک سه متهم پرونده موسوم به «خانه اصفهان» که از مردم خواسته بودند آنها را از حکم اعدام نجات دهند، تصویر متن منسوب به این سه متهم را در استوری اینستاگرام خود به نمایش گذاشت.

سه متهم این پرونده روز ۲۸ اردیبهشت اعدام شدند و چند روز بعد روزنامه اعتماد نوشت فیلم «تفریق» قرار بود در سکوت خبری اکران شود، اما سازمان سینمایی وزارت ارشاد به دلیل آنچه این روزنامه «فعالیت سیاسی عوامل» و «حواشی» ایجاد شده برای ترانه علیدوستی خواند، از نمایش این فیلم جلوگیری کرده است. در خبر روزنامه اعتماد البته این نکته هم آمده بود که اکران «تفریق» به ماه‌های آینده موکول شده است.

از سوی دیگر مانی حقیقی کارگردان این فیلم هم از مشهورترین چهره‌های سینمایی بود که در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ در چند نوبت با انتشار ویدیوهایی به شدت از حکومت انتقاد کرد؛ یک بار در واکنش به اظهار نظر محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد که از هنرمندان موسیقی خواسته بود کنسرت برگزار کنند، خطاب به او گفت که ما هنرمندان عزادار کشته شدگان اعتراض‌ها هستیم و «نمی‌توانیم برایت برقصیم».

او همچنین جزو سرشناس‌ترین سینماگرانی بود که خواستار تحریم چهل و یکمین دوره جشنواره فیلم فجر شد و حتی تاکید کرد از شرکت در دوره‌های پیشین این رویداد سینمایی دولتی پشیمان است، چون به این نتیجه رسیده که جشنواره فجر متعلق به سینماگران نیست، بلکه به دولت تعلق دارد.

درباره جلوگیری از اکران این فیلم به دلیل مواضع سازندگانش باید به چرخش دیدگاه مسئولان وزارت فارشاد هم توجه کرد. شخص وزیر که سال گذشته و در جریان اعتراض‌ها در چند نوبت از هنرمندان می‌خواست به عرصه فعالیت بازگردند، اواخر فروردین امسال به شکل علنی اعلام کرد فقط هنرمندان معترضی که «ابراز ندامت و پشیمانی» کرده‌اند، می‌توانند فعالیت کنند و وضعیت آنها که «ناسازگاری» دارند متفاوت است.

رئیس سازمان سینمایی که معاون وزیر ارشاد به شمار می‌رود، در جریان برگزاری جشنواره فجر سال گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفته بود اگر بازیگر زن کشف حجاب کرده حاضر شود با حجاب در یک فیلم حضور داشته باشد «یعنی در عمل می‌گوید من اشتباه کرده‌ام و می‌خواهم به عرصه فعالیت بازگردم، قطعاً قرار نیست ما مانع او بشویم».

اما رویه‌ای که وزارت ارشاد در سال ۱۴۰۲ در پیش گرفته است، با اظهار نظرهای سال گذشته وزیر و سازمان سینمایی در تضاد است و می‌تواند نشانه این باشد که مسئولان در وضعیت بحرانی اعتراض‌ها می‌خواستند با ادامه فعالیت‌های هنری وضعیت را «عادی» جلوه دهند. اما امسال که اعتراض‌های خیابانی فروکش کرده است،‌ به رویه سختگیرانه همیشگی جمهوری اسلامی در چهار دهه اخیر بازگشته‌اند.

موسیقی پاپ، اسیر ممنوعیت‌های جدید

همزمان با فاش شدن جلوگیری از نمایش فیلم «تفریق»، خبر ممنوع‌الکار شدن پنج خواننده موسیقی پاپ هم منتشر شد که نشان می‌دهد شیوه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیگر شباهتی به درخواست‌های مسئولان در نیمه دوم سال گذشته ندارد. بر اساس آنچه یک روزنامه‌نگار حوزه موسیقی اعلام کرد، رضا صادقی، محسن یگانه، امیر مقاره، بابک جهانبخش و امید حاجیلی امکان فعالیت و کنسرت گذاشتن ندارند و دو نفر از آنها ممنوع‌الخروج هم شده‌اند.

هرچند محمدمهدی اسماعیلی روز سوم خرداد در گفت‌وگو با خبرنگاران این مساله را «خبرسازی» خواند و رد کرد، اما رضا صادقی و امیر مقاره با انتشار متن‌های جداگانه، اعلام ممنوع شدن فعالیت خود را تایید و وزیر را متهم کردند که از اقدام‌های زیرمجموعه خود خبر ندارد.

وزیر ارشاد در تکذیب خبر ممنوع‌الکار شدن خواننده‌ها گفته در این وزارتخانه «ترتیب‌های روشنی» وجود دارد و «اگر مشکلی باشد به افراد اعلام می‌شود و اصلا مخفی نیست.» اما از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که ایجاد محدودیت برای خواننده‌های موسیقی پاپ به «کمیته چهره‌های خاص» ربط داشته باشد که بی‌بی‌سی فارسی اوایل اردیبهشت امسال آغاز به کار آن در جریان اعتراض‌های سال گذشته را فاش کرد.

این کمیته در شورای امنیت کشور تشکیل شد و زیر نظر وزیر کشور فعالیت می‌کند و بر اساس اسناد فاش شده، «هرگونه محدودیت یا سطح برخورد با چهره های خاص و شاخص که می تواند موجب التهاب و تنش در جامعه و یا بهره‌برداری معاندین و شبکه‌های ماهواره‌ای شود» باید به تایید وزیر کشور برسد و وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد و ورزش و جوانان باید با این کمیته همکاری کنند.

همچنین هفته گذشته محمد شایسته تهیه‌کننده سینما از سختگیری در صدور مجوز نمایش برای فیلم‌های سینمایی انتقاد کرده و گفته بود امسال «استعلام‌های» جدیدی درباره وضعیت بازیگران انجام می‌شود که برخی از آنها فراتر از وزارت ارشاد است.

به این ترتیب به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۲ ساز و کارهایی که به دلیل بروز اعتراض‌های سال گذشته و همراهی هنرمندان ایجاد شده بود، لغو نشده و همچنان برقرار است و بر فعالیت چهره‌های مشهور هنری تاثیر می‌گذارد. این در حالی است که برخی از این چهره‌ها هنوز مشکلاتی مانند ممنوع‌الخروج بودن یا ممنوع‌المعامله بودن دارند و بر اساس اسنادی که بی‌بی‌سی فاش کرد بخشی از روند ایجاد محدودیت معامله برای این افراد بعد از درخواست سال گذشته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از وزارت اقتصاد صورت گرفته بود.

اصغر فرهادی یکی از مشهورترین فیلمسازان ایران ماه گذشته در مصاحبه با یک نشریه خارجی تایید کرد که ممنوع‌الخروج و ممنوع‌المعامله شده است. او سرشناس‌ترین کارگردان ایرانی در سطح بین‌المللی بود که در چند نوبت خواستار موضع‌گیری هنرمندان و روشنفکران دنیا درباره اعتراض‌های ایران و حمایت از زنان ایرانی شد.

اقدام‌های محدود کننده جدید درباره هنرمندان منتقد و آثار هنری در حالی وارد این مرحله شده که از ابتدای امسال بازیگران زن مشهور، مخالفت با حجاب اجباری را به عرصه عمومی کشانده‌اند و افرادی مانند کتایون ریاحی، فاطمه معتمدآریا، افسانه بایگان، باران کوثری، شقایق دهقان و گلاب آدینه بدون حجاب در برنامه‌ها و مراسم عمومی شرکت کرده‌اند.

بعد از اعدام سه متهم پرونده «خانه اصفهان» بازیگران دیگری هم به شدت به این اقدام قوه قضاییه اعتراض کردند و در مجموع به نظر می‌رسد تقابل هنرمندان ایرانی با جمهوری اسلامی بعد از سال ۱۴۰۱ به رویه‌ای دائمی و ادامه‌دار تبدیل شده و احتمالا به همین دلیل، علاوه بر اقداماتی مانند احضار بازیگران زن بی‌حجاب به دادسرا که از طرف نهادهای انتظامی و قضایی انجام می‌شود، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم فشار حرفه‌ای به هنرمندان را در دستور کار قرار داده است.