نمادهای اعتراضات ۱۴۰۱؛ روسری‌هایی که سوزانده شد، موهایی که بریده شد

تعدد نمادها در اعتراضات ۱۴۰۱ نسبت به اعتراضات گذشته بی‌سابقه بوده است. در اعتراضات سال ۱۳۸۸ موضوعاتی چون مچ بند سبز به عنوان نماد اعتراضات مطرح بود اما اکنون چندین موضوع به عنوان نماد اعتراضات ۱۴۰۱ مطرح است. نمادهایی که به دلیل گشت ارشاد و ماهیت اعتراضات، اکثر آنها حول موضوع حجاب و زنان بوده است.

روسری پرتاب کردن و بالا گرفتن

اولین نماد اعتراضات از سقز، زادگاه مهسا امینی شکل گرفت، زمانی که در مراسم خاکسپاری او زنان روسری‌های خود را از سر برداشته و به بالا پرتاب کردند. در این مراسم همچنین مردم به زبان کردی شعار «کشتن برای روسری، تا کی خاک بر سری» سر دادند. پس از آن درآوردن روسری و بالا گرفتن آن و راه رفتن بدون روسری ادامه یافت.

یکی از طراحان لباس در ایران هم اعلام کرد که از این پس در فروشگاهش روسری طراحی و عرضه نخواهد کرد.

«زن زندگی آزادی»

شعار «زن زندگی آزادی» در میانه تشییع پیکر مهسا (ژینا) امینی در سقز سر داده شد و در کمتر از چند ساعت در خیابان‌ها و صحن دانشگاه‌های ایران طنین انداخت. شعاری که به شناسنامه اعتراضات امسال در ایران تبدیل شده است.

آتش زدن روسری

اعتراض‌ها که در روزهای اول با برداشتن روسری آغاز شده بود به آتش زدن روسری در تجمعات منتهی و به خصوص در شب‌ها بسیار تکرار شد. این اقدام با تشویق گروه قابل توجهی از شهروندان روبه‌رو شد.

بریدن مو

چند روز پس از جان باختن مهسا امینی در شبکه‌های اجتماعی تصاویر زنانی منتشر شد که با چشمانی اشکبار و در سکوت موهای خود را کوتاه می‌کنند. تصاویری نیز منتشر شد که یک زن در میانه اعتراضات در کرمان بر سکویی ایستاده و موی خود را می برد.

پس از آن ده‌ها ستاره و هنرمند زن دنیای سینما و موسیقی فرانسه در ویدیویی با بریدن موی خود از اعتراضات ایران حمایت کردند و نقاشی‌هایی نیز منتشر شده که مونالیزا یا دیگر سوژه‌های طرح‌ها و نقاشی‌های مشهور موهای خود را می‌برند.

بریدن مو هنگام عزا در میان بعضی از اقوام ایران از جمله لرها نشانه سوگواری است؛ آیینی که اکنون به روایت برخی از معترضان، به نمادی برای نشان دادن خشم تبدیل شده است.

در شاهنامه فردوسی به آیین بریدن گیس در عزای مرگ مظلومانه سیاوش اشاره شده است. همانطور که سیمین دانشور هم در کتاب سووشون از زبان زری، شخصیت اصلی داستان نوشته، زنان در سوگ سیاوش و مردهایی که دوست دارند، گیس‌های خود را می‌برند و به درختی به نام گیسو می‌آویزند. زری هم که همسرش یوسف کشته شده، آرزو می‌کند که موهایش را به درخت گیسو بیاویزد.

ترانه «برای»

یکی از نمادهای اعتراضات ۱۴۰۱ ترانه «برای» ساخته و خوانده شده توسط شروین حاجی پور بود که پس از بازداشت او در تعدادی از کافه‌ها و همچنین تجمعات اعتراضی همخوانی شد و گروهی از مردم شب‌ها آن را از خانه‌های خود پخش می کردند.

شروین حاجی پور پس از پخش گسترده قطعه «برای…» که تا کنون میلیون‌ها بار شنیده شده، در ساری بازداشت و روز سه شنبه ۱۲ مهرماه ۱۴۰۱ با گذاشتن وثیقه موقتا آزاد شد.

بستن مو

یکی از نمادهای اعتراضات تصویری نمادین از دختری ناشناس است که موهایش را می‌بندد و آماده رویارویی با نیروهای امنیتی می‌شود. برای مدتی تصور می‌شد که این دختر در تظاهرات کشته شده اما بعدا با انتشار یک ویدئو گفت همچنان در حال مبارزه است.

این زن در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی گفت که هدفش از ضبط ویدئو این بوده که به دختران ایرانی دلگرمی بدهد تا «برای آمدن به خیابان شهامت داشته باشند» و نمی‌خواهد خبر نادرست کشته شدنش معترضان را نگران کند و بترساند.

بوق زدن

یکی از نمادهای اعتراضات امسال بوق زدن‌های ممتد است. هر چند که در سال ۱۳۸۸ نیز در برخی از روزهای تجمعات خودروها بوق می زدند اما بوق زدن ممتد امسال در بسیاری از شهرها و تجمعات تکرار شده است. فیلم‌هایی نیز منتشر شده که در آن ضبط کنندگان از شکستن شیشه خودروها توسط ماموران به دلیل بوق زدن ممتد خبر داده‌اند.

برداشتن تفکیک جنسیتی سلف غذاخوری

یکی از نمادهای اعتراضات دانشجویان برداشتن تفکیک جنسیتی و یکی کردن سلف سرویس‌ها است.  دانشجویان برخی دانشگاه‌ها از جمله علامه طباطبایی تهران و دانشگاه گیلان، تفکیک جنسیتی سلف غذاخوری این دانشگاه را برداشته و دانشجویان دختر و پسر در کنار هم غذا خوردند. در دانشگاه‌هایی که دانشجویان با ممانعت حراست موفق به برداشتن تفکیک جنسیتی نشدند، غذاهای خود را گرفته و در کنار یکدیگر در حیاط خوردند.

دست‌های خونی

طرح دست‌های خونی بر در کلاس‌های برخی دانشگاه‌ها و مراکز دیگر از نمادهای اعتراضات سال ۱۴۰۱ است. از جمله روز شنبه ۲۳ مهر دانشجویان دانشگاه تهران علاوه بر رد دست‌های خون روی تصویر علی خامنه‌ای و دیوارهای دانشگاه، روی در کلاس‌ها نوشتند: «این کلاس آغشته به خون است».

شعار دادن در شب

شعار دادن در شب یکی از ویژگی‌های مشترک اعتراضات سال ۱۳۸۸ و ۱۴۰۱ است با این تفاوت که امسال شعارهایی چون «مرگ بر خامنه ای» به صراحت گفته می‌شود. امسال برخی از حامیان حکومت تلاش می کردند شعار «مرگ بر منافق» سر دهند اما معترضان در پاسخ به آنان شعارهایی از جمله «مرگ بر سپاهی» سر می‌دادند.

شعار نویسی بر دیوار و اتوبان

شعارنویسی بر روی دیوارها و اتوبان ها از نمادهای اعتراضات امسال است. عده‌ای از معترضان شب‌ها بر دیواره‌های شهرشان شعارهایی علیه حکومت ایران و علی خامنه‌ای رهبر آن می‌نویسند. ‌

بسیاری از این شعار‌ها توسط نیروهای حکومت و طرفدارانش پاک می‌شود اما مخالفان بار دیگر شعار می‌نویسند و در برخی از تصاویر معترضان در واکنش به پاک شدن شعارهایشان نوشته‌اند: «۱۰۰ بار پاک کن، ۱۰۱ بار می‌نویسم»

مچ‌بند مشکی

اگر در اعتراضات سال ۱۳۸۸ برخی ورزشکاران مچ‌بند سبز را در بازی‌ها برای اعتراض به دست می کردند، امسال برخی از ورزشکاران مچ‌بند مشکی به دست کرده‌اند. همچنین کمتر بازیکنی پس از گل‌زنی جشن گرفت و شادی کرد.

برخی از بازیکنان تیم فوتبال پرسپولیس که با مچ‌بند مشکی به میدان رفته بودند توسط «یک نهاد امنیتی در تهران برای بازجویی و ارائه توضیحات درباره فعالیت‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی احضار شدند».

نیکا و سارینا، دختران کشته شده در اعتراضات

ندا آقا سلطان یکی از نمادهای اعتراضات سال ۱۳۸۸ بود و ثبت تصویری لحظه جان دادنش در پی گلوله ای که بر بدن او نشست، فراتر از مرزهای ایران رفت و آن نام او را جهانی کرد.

در اعتراضات امسال نیز تعدادی از دختران کشته شده در اعتراضات به خصوص نیکا شاکرمی و سارینا اسماعیل زاده از نمادهای اعتراضات شدند.

نیکا شاکرمی دختر معترض ۱۶ ساله‌ای بود که پس از شرکت در نخستین تظاهرات شهریور ۱۴۰۱ در روز ۲۹ شهریور دربلوار کشاورز تهران گم شد. ویدیویی حضور او در اعتراضات منتشر شد و منبعی نزدیک به خانواده نیکا شاکرمی درگفتگو با بی‌بی‌سی فارسی تایید کرده است که تصاویر منتشر شده از دختری که در تظاهرات روسری خود را آتش می‌زند خود نیکا است. مادر او هم در مصاحبه با روزنامه اعتماد این مساله را تایید کرد.

 سارینا اسماعیل زاده، دانش آموز ۱۶ ساله نیز یکی از نمادهای این اعتراضات شد. نوجوانی که ویدئوهایی را از خود منتشر کرده بود و پس از کشته شدنش بازتاب گسترده یافت و مورد توجه قرار گرفت.

به جز موضوعاتی که نماد اعتراضات شدند، در جریان اعتراض‌ها تصاویری به ثبت رسید که برخی به نمادی برای هنرمندان برای بازسازی و ثبت اعتراض‌ها تبدیل شد.