این روزها موضوع پوشش و حجاب در دانشگاه‌های ایران، به یکی از مهم‌ترین مسائل مسئولان دانشگاه‌ها و نیروهای امنیتی تبدیل شده است. آنقدر که به شهادت دانشجویان، نیروهای حراست در میانه کلاس درس، ناگهان در را باز می‌کنند، کلاس را مختل می‌کنند و از دانشجویان می‌خواهند که «ضوابط حجاب و عفاف» را رعایت کنند.
این سختگیری‌ها، بعد از اعتراضهای گسترده دانشجویان در جریان جنبش زن زندگی آزادی تشدید شده است. هر چند که بهانه نهادهای دانشگاه، پوشش دانشجویان و روابط آنهاست، اما در عمل، با «تهدید و پرونده‌سازی» برای آنها، به ابزاری برای سرکوب و کنترل دانشجویان تبدیل شده است.
در همین راستا، به تازگی دانشگاه‌های مختلف در ایران، کمیته‌هایی تشکیل داده‌اند که تا به آنچه «وضعیت حجاب و روابط نامناسب دانشجویان» می نامند، رسیدگی کند.
این کمیته در کنار کمیته‌های انضباطی که با تغییر شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان در آبان پارسال و اجازه شورای امنیت کشور، اختیارات گسترده‌ای برای برخورد و تعلیق دانشجویان پیدا کرده‌اند، بعنوان بازوهای «سرکوب» در دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند.
هر دانشگاهی نامی برای این کمیته‌ها درنظر گرفته، اما کارکرد همگی مشترک است.
به عنوان نمونه در دانشگاه نوشیروانی بابل، «کمیته هادی»، دانشگاه تهران «کمیته اخلاق»، در دانشگاه علامه طباطبایی «شورای هادی» و در دانشگاه علم و صنعت، «کمیته گفت‌و گو» تشکیل شده است.
یک دانشجو در یکی از دانشگاه‌های دولتی به بی‌بی‌سی گفت که اعضای این تشکیلات تازه به دانشجویان «پیامک تهدیدآمیز ارسال می‌کنند و یا با خود دانشجو و در مواردی با خانواده او تماس می‌گیرند و آنها را ارعاب می کنند که فرزند آنها نقش لیدری اعتراض ها یا لیدری بی‌حجابی در دانشگاه را ایفا می‌کند.»
این پسر دانشجو می‌گوید که «با دانشجویان در محوطه فضاهای آموزشی برخورد می‌شود و سعی دارند با تهدید یا فراخواندن آنها به کمیته، دانشجویان را توجیه کنند که عملکرد و پوششان را اصلاح کنند، وگرنه به کمیته انضباطی احضار می‌شوند.»
خندیدن با صدای بلند ممنوع است
در آئين‌نامه «شئون رفتاری و فرهنگی کمیته هادی» که از سوی کمیته هادی دانشگاه نوشیروانی منتشر شده، به طور مفصل به مسئله پوشش دانشجویان دختر و پسر پرداخته است. در ماده دو مقررات این آئین‌نامه، از دانشجویان خواسته شده که «رنگ لباس، کفش و جوراب آنها متعادل باشد.»
همینطور به دانشجویان تذکر داده‌اند که «سر وصدا و خنده‌های بلند» ممنوع است.
یکی دیگر از مواد آئین‌نامه، نحوه فعالیت دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی است که با اتکا با آن دست حراست را باز گذاشته تا حساب‌های کاربردی آنها را از جهت مطابقت با چارچوب‌های اسلامی و اخلاقی بررسی کند.
این مجوز به معنای کنترل دانشجویان حتی در خارج از فضای دانشگاه بوده است.
چرا کمیته‌های تذکر حجاب در دانشگاه‌ها تشکیل شد؟
با کشته شدن مهسا امینی، در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی، دانشگاه‌ها به یکی از اصلی‌ترین کانون‌های اعتراض در ایران تبدیل شد. جنبش دانشجویی که از زمان انتخابات پرماجرای سال ۸۸ به شدت سرکوب شده بود، دوباره پا گرفت. دانشگاه‌‌هایی که تا پیش از این نام آنها به گوش نرسیده بود، صحنه تجمعاتی گسترده و دامنه دار بودند.
حکومت و نهادهای امنیتی و نظامی دست به سرکوبی گسترده زدند و نیروهای حراست دانشگاه‌ها را تقویت کردند.
به گزارش کمیته پیگیری وضعیت بازداشت‌شدگان، بیش از ۷۰۰ دانشجو در بیش از ۱۰۰ دانشگاه کشور بازداشت و بسیاری از آنها با احکامی چون زندان و محرومیت از تحصیل، تبعید و جریمه نقدی مواجه شدند.
یک دانشجوی دانشگاه پلی‌تکنیک می‌گوید: «فقط حراست و کمیته‌های انضباطی نبودند که فعال شدند. حتی از بسیج کارکنان دانشگاه به دانشجویان زنگ می‌زدند و آنها را احضار می‌کردند. دانشجویان نمی‌دانستند که به کجا باید مراجعه کنند. معلوم نبود اینها بر چه اساسی احضار می‌کنند.»
دانشجویان زیر تیغ دوربین‌های تشخیص چهره
با سرکوب خونین اعتراضهای شهریور ماه گذشته، نهادهای امنیتی به گفته فعالان دانشجویی «دست به پاکسازی و ایجاد فضای خفقان» در دانشگاه‌ها زدند.
وزارت علوم در اولین روز سال جدید، در بیانیه‌ای که رسانه‌های نزدیک به دولت از جمله خبرگزاری ایرنا منتشر کرد اعلام کرد: «کلیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از ارائه خدمات آموزشی، رفاهی و … به معدود دانشجویانی که قوانین و مقررات دانشگاه‌ها در این خصوص را رعایت ننمایند، معذور خواهند بود.»
با این بیانیه محدودیت‌ها بیشتر و فضا بسته‌تر شد. در بسیاری از دانشگاه‌ه‌ها، با صرف بودجه‌های هنگفت، دوربین‌های تشخیص چهره نصب شده است. در تعدادی از مراکز هم «گیت‌های کنترل هوشمند» قرار داده‌اند تا مشخصات دانشجویان را ثبت و زمینه کنترل بیشتر آنها را فراهم کنند.
در کمیته‌های انضباطی چه می‌گذرد؟
به تناوب این تمهیدات تازه برای ساکت کردن دانشجویان معترض، کمیته‌های انضباطی دانشگاه‌ها با چراغ سبز حکومت و دستگاه‌های امنیتی فعال‌تر شدند.
یک دانشجوی دانشگاه پلی‌تکنیک به نقل از رئيس دانشگاه امیرکبیر می‌گوید که «از طرف شورای امنیت کشور دستور آمده بود تا دانشجویان معترض ممنوع‌الورود شوند. بسیاری از حکم‌های انضباطی هم اجرا شد.»
شوراهای صنفی دانشگاه‌ها و دانشجویان متحد، دست کم ۵۰۰ دانشجو را شناسایی کرده‌اند که از تحصیل تعلیق یا اخراج شده و یا خوابگاه‌های دانشجویی را از آنها گرفته‌اند. هر چند این تمام آمار دانشجویان نیست.
یک دانشجو به بی‌بی‌سی می‌گوید: «از اوایل اعتراض‌ها که شیوه نامه انضباطی توسط وزارت علوم و وزارت بهداشت ابلاغ شد، عملا هر نوع بی‌قانونی که قبلا انجام می‌شد، در قالب آئين‌نامه، تبدیل به قانون شد.»
او درباره عملکرد کمیته‌های انضباطی می‌گوید: «احضارها تلفنی انجام شد. حتی ابلاغ احکام هم تلفنی بود. به دانشجویان فرصت دفاع داده نشد. بعضا تفهیم اتهامی هم صورت نگرفت، به صورت تلفنی ده‌ها یا مثلا در دانشگاه پزشکی همدان و مازندران، به بیش از ۱۰۰ دانشجو به صورت تلفنی اطلاع دادند یک ماه یا یک ترم از ورود به دانشگاه منع شده‌اند. مورد دیگر اینکه احکام تعلیق تلفنی به دانشجویان اطلاع داده شد.»
به گفته این دانشجوی یکی از دانشگاه‌های دولتی در تهران، اگر در بعضی از دانشگاه‌ها جلسات کمیته انضباطی تشکیل شده،«فرصت دفاع داده نشده است.»
اگر این فرصت را داده‌اند هم «عملا بدون اینکه هیچ عیار قابل اتکایی برای اثبات جرم باشد یا با ادبیات ارعاب و تهدید دانشجویان، اصلا دفاع آنها تاثیر داده نشد.»
چنین روندی تا به امروز ادامه دارد. کوچک‌ترین حرکت اعتراضی دانشجویان، با واکنش تند کمیته‌های انضباطی همراه است.
به عنوان نمونه، کانال تلگرام شوراهای صنفی دانشجویان ایران گزارش کرد که تنها به دلیل «اعتراض دانشجوبان دانشگاه علوم پزشکی تبریز به مسمومیت گسترده دانش‌آموزان»، شورای انضباطی وزارت بهداشت برای تعداد زیادی از دانشجویان احکام سنگین تعلیق و محرومیت از تحصیل صادر کرد.
هشت نفر از آنها را هم توسط کمیته انضباطی به تعلیق‌های طولانی مدت و تبعید تحصیلی به شهرهای اهواز، سمنان، کاشان، ارومیه و اردبیل محکوم شدند.
این اتفاقات در شرایطی است که انجمن‌های دانشجویی مستقل، اجازه فعالیت ندارند و بی‌اثر شده‌اند و امکان پیگیری وضعیت دانشجویان اخراجی یا تعلیقی تبدیل به کاری سخت شده است.
اما با اینکه موتور برخورد با دانشجویان برای جلوگیری از تکرار تابستان و پاییز گذشته گرم شده است، هنوز دانشگاه‌ها از نفس نیفتاده‌اند. برگزاری تجمع‌های اعتراضی و اجرای پرفورمنس‌هایی در اعتراض به اجرای احکام اعدام، تحصن در مخالفت با رفتار نیروهای حراست و کمیته‌های انضباطی و شعارنویسی و پخش تراکت تنها بخشی از فعالیت دانشجویان زیر سایه سنگین سرکوب است.
